Η αντίστροφη μέτρηση για τους καλικάτζαρους έχει αρχίσει. Στις 5 Ιανουαρίου, παραμονή των Θεοφανίων τα αερικά, τα ξωτικά, τα παγανά, οι καλκάδες, οι γνωστοί σε όλους μας καλικάντζαροι, εγκαταλείπουν τις εγκόσμιες αταξίες τους και ξαναγυρίζουν στο αιώνιο «μαράζι» τους: να κόψουν το δέντρο που κρατάει τον κόσμο ώστε να γκρεμιστεί και να χαθεί για να εκδικηθούν τους ανθρώπους.
H κάθοδός τους στον «κάτω κόσμο» είναι τόσο εντυπωσιακή – καθώς σύμφωνα με την παράδοση, χάνονται σε μια νεροδίνη που τους ρουφάει στα έγκατα της Γης – όσο μεγαλοπρεπής είναι και ο εορτασμός των Θεοφανίων.
Κατά τα Θεοφάνια φανερώθηκε η τριαδικότητα του Θεού, η Αγία Τριάδα. Λέγονται όμως και «Φώτα», γιατί κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, την παραμονή των Θεοφανίων βαπτίζονταν οι οπαδοί της νέας θρησκείας. Η αναζήτηση της καθάρσεως από τον άνθρωπο αντικατοπτρίζεται ακόμη και στις αρχαίες θρησκείες. Mε τη γιορτή των Φώτων ολοκληρώνονται οι γιορτές του Δωδεκαήμερου. Η έκφραση του λαού «κάθε Φώτα και Λαμπρή» είναι ενδεικτική της σπουδαιότητας της γιορτής αυτής.
ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ «ΠΛΥΝΤΗΡΙΑ» ΣΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ.
Από πού όμως έχουν τις ρίζες τους Θεοφάνια; Πολλοί λαογράφοι κάνουν λόγο για άλλη μια αναβίωση των αρχαίων δοξασιών. Στην Αρχαία Αθήνα γινόταν μία φορά το χρόνο η τελετή των γνωστών «Πλυντηρίων». Εν πομπή μετέφεραν στην ακτή του Φαλήρου το άγαλμα της Αθηνάς, όπου το έπλεναν με θαλασσινό νερό για να το… εξαγνίζουν και για να αποκτήσει εκ νέου θαυματουργές δυνάμεις.
Με το βάπτισμα κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια που γινόταν στην ηλικία των 30 ετών, ξεκινούσε και η δημόσια ζωή ενός άνδρα. Μέχρι τότε δεν τους επιτρεπόταν να εκφράζει τις απόψεις του σε δημόσιους χώρους. Η διαδικασία θύμιζε ιεροτελεστία. Ο βαπτιζόμενος έμπαινε στον Ιορδάνη ποταμό και αφού εξομολογούνταν τις αμαρτίες του βαπτιζόταν. Στη διάρκεια της τελετής, κρατούσε μια αναμμένη λαμπάδα που συμβόλιζε το πνευματικό φως που ελάμβανε.
Την ίδια διαδικασία έπρεπε να ακολουθήσει και ο Ιησούς. Μόνο που εκείνος μπήκε στον ποταμό και βγήκε αμέσως, δηλώνοντας τόσο το αναμάρτητό όσο και το άχρονό του. Η βάπτισή του συμβολίζει και τη μετάβαση από τη ζωή, που είναι βυθισμένη στο σκότος, στη ζωή που είναι συμβατή με τη χάρη του Θεού. Για αυτό εμφανίστηκε τότε για πρώτη φορά και η τριαδική υπόσταση του Θεού: Το Άγιο Πνεύμα κατέβηκε με τη μορφή Περιστεράς πάνω από το κεφάλι Του, ενώ ταυτόχρονα ακούστηκε και η φωνή του Θεού που έλεγε «Ούτος εστί ο Υιός μου ο αγαπητός».
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ
Τα πρώτα Χριστιανικά χρόνια ο εορτασμός των Θεοφανίων γινόταν μαζί με εκείνον των Χριστουγέννων, καθώς και οι δύο εορτές συμβολίζουν τη γέννηση και την αναγέννηση του ανθρώπου. Ο ξεχωριστός εορτασμός των Θεοφανίων και των Χριστουγέννων καθιερώθηκε περίπου του 335 μ.Χ από τον Αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Χρυσόστομο.
ΠΕΙΡΑΙΑΣ
Η καρδιά όμως των εορταστικών εκδηλώσεων των Θεοφανείων χτυπά στον Πειραιά. Στις αρχές του 20ου αιώνα αποφασίσθηκε η κατάδυση να γίνεται στη θάλασσα μπροστά από τον Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα και όχι σε αποβάθρα απέναντι από το Παλαιό Δημαρχείο. Λίγα πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μετά από θανατηφόρα συμπλοκή που έγινε μεταξύ κολυμβητών για το ποιος θα πιάσει και θα ανασύρει το Σταυρό, απαγορεύτηκε η ανέλκυση του. Για αυτό μέχρι σήμερα ρίχνεται στη θάλασσα δεμένος με μια κορδέλα και στη συνέχεια ανασύρεται από τον ιερέα.
ΗΘΗ – ΕΘΙΜΑ
«Η πρωτάγιαση ή φώτιση», ο πρώτος δηλαδή αγιασμός των Θεοφανείων γίνεται την παραμονή της στους ναούς. Ο ιερέας κρατώντας το Σταυρό επισκέπτεται όλα τα σπίτια και ραντίζει μ’ ένα κλωνί βασιλικό όλους τους χώρους του σπιτιού.
Στην Κρήτη, την παραμονή των Φώτων παρασκευάζουν τα φωτοκόλυβα (βρασμένο σιτάρι με όσπρια) τα οποία έτρωγαν οι άνθρωποι και ζώα για να έχουν όχι μόνο καλή τύχη αλλά και καλή υγεία.
Στη Δυτική Μακεδονία θεωρούν τα Θεοφάνια τη Μεγαλύτερη γιορτή του έτους, για αυτό και φορούν τα καινούργια τους ρούχα «για να φωτιστούν».
Στη Μυτιλήνη, οι γυναίκες παίρνουν με μια νεροκολοκύθα νερό από 40 κύματα κι έπειτα με βαμβάκι που βουτούν σ΄ αυτό καθαρίζουν τα εικονίσματα με το λεγόμενο «άλαλο νερό». Κατά την ιερή διαδικασία δεν μιλούν και μόλις τελειώσουν ρίχνουν το νερό στο χωνευτήρι της εκκλησίας.
Οι εξαγνιστικές ιδιότητες των υδάτων δεν καθαρίζουν μόνο την… ψυχή των Χριστιανών αλλά και τα γεωργικά τους μηχανήματα και τις εικόνες.
Δεν είναι λίγες οι περιοχές στην Ελλάδα όπου μετά τον αγιασμό των υδάτων πλένουν σε θάλασσες και ποτάμια τα αγροτικά τους εργαλεία και τα εικονίσματα.
Σε πολλά μέρη η νοικοκυρά χύνει το βράδυ της παραμονής το νερό από τις κανάτες δια να πάρει το πρωί καινούργιο, αγιασμένο νερό.
Μαζεύουν δε και την στάχτη από την παραστιά και το πρωί πριν πάνε στην Εκκλησία, την ρίχνουν γύρω από το σπίτι και στις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, επειδή όπως πιστεύουν η στάχτη του Δωδεκαημέρου έχει αποτρεπτική δύναμη και προφυλάσσει το σπίτι από τα κακά. Οι γεωργοί φυλάσσουν τη στάχτη και ανακατεύουν με το σπόρο για να έχουν καλή σπορά.
Το τριήμερο της παραμονής των Θεοφανείων (5 Ιανουαρίου), της ημέρας των Θεοφανείων (6 Ιανουαρίου) και της γιορτής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (7 Ιανουαρίου) ονομάζεται «τριήμερο των Φώτων». Κατά την διάρκεια του τριημέρου λαμβάνουν χώρα στην Εκκλησία μας διάφορες τελετές οι οποίες, σε συνδυασμό με τα έθιμα του λαού μας, δημιουργούν ένα εορταστικό κλίμα.
ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ
(5 Ιανουαρίου) Το τριήμερο ξεκινά με τον εκκλησιασμό των χριστιανών το πρωί της παραμονής των Θεοφανείων. Στους Ιερούς ναούς ψάλλετε η ακολουθία των «Μεγάλων Ωρών» και κατόπιν λαμβάνει χώρα ο «Μεγάλος Αγιασμός» που την ημέρα αυτή τελείται μέσα στο ναό. Οι πιστοί αφού πάρουν αγιασμό και λάβουν το αντίδωρο θα γυρίσουν στα σπίτια τους. Εκεί οι νοικοκυρές θα ετοιμάσουν το νηστίσιμο φαγητό για το μεσημέρι ενώ τα παιδιά θα ξεχυθούν στα σπίτια, γνωστά και μη, για να ψάλουν τα κάλαντα των Θεοφανείων. Οι γειτονιές θα γεμίσουν από γλυκές φωνούλες που ψάλλουν:
«Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός,
η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,
κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά.
Όργανο βαστάει, κερί κρατεί,
και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.
Αϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή,
βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί.
Ν’ ανεβώ επάνω στον ουρανό,
να μαζέψω ρόδα και λίβανο».
Τα χριστιανικά σπίτια όμως δεν θα επισκεφθούν μόνο τα παιδιά. Είναι η μέρα που ο Ιερέας με τον βοηθό του θα γυρίσει όλα τα σπίτια και καταστήματα της ενορίας για να τα αγιάσει και να τα ευλογήσει. Ο αγιασμός βρίσκεται μέσα στο «σικλί», ένα χάλκινο συνήθως δοχείο, που κουβαλάει ο βοηθός του ιερέα. Σε αυτό βρέχει ο ιερέας την «αγιαστούρα» του και ραντίζει όλους τους χώρους του σπιτιού ή του καταστήματος. Είναι η στιγμή που η παράδοση μας θέλει τους καλικάτζαρους να τρέχουν φοβισμένοι και να επιστρέφουν στα έγκατα της γης…
«Φεύγετε να φεύγουμε,
έφτασε ο τουρλόπαπας,
με την αγιαστούρα του.
Ο παπάς με αγιασμό,
οι χωριανοί με το “θερμό”».
…λένε οι καλικάτζαροι και χώνονται στις τρύπες από τις οποίες είχαν βγει δώδεκα ημέρες πριν.
Μόλις τελειώσει ο ιερέας τον αγιασμό του σπιτιού, ο νοικοκύρης δίνει συνήθως χρήματα στον βοηθό του. Παλιά συνηθίζονταν τα χρήματα αυτά να ήταν μεταλλικά κέρματα τα οποία έριχνε ο νοικοκύρης μέσα στο «σικλί», ώστε να αγιασθούν ακόμα και τα λεφτά, όπως έλεγαν.
Αφού αγιασθούν οι χώροι του σπιτιού έρχεται η ώρα να μαζευτεί η στάχτη από την φωτιά που έκαιγε στο τζάκι το «Δωδεκαήμερο», η φωτιά δηλαδή που ξεκίνησε με το «Χριστόξυλο». Η στάχτη αυτή θα σκορπιστεί γύρω από το σπίτι, στους στάβλους, ακόμα και στα χωράφια αφού όπως πιστεύεται διώχνει το κακό.
Τα έθιμα της ημέρας τελειώνουν αργά το βράδυ όπου πιστεύεται ότι ανοίγουν οι ουρανοί τα μεσάνυχτα. Την ώρα εκείνη, λέει η παράδοση, όποιος ευχηθεί κάτι με όλη του την καρδιά, αυτό θα πραγματοποιηθεί. Αφού κάναμε και την ευχή μας (δεν σας λέω τι ευχήθηκα εγώ – πάει γρουσουζιά δεν λένε;) ήρθε η ώρα να πέσουμε για ύπνο γιατί αύριο πρωί πρωί θα πάμε στην εκκλησία. Ξημερώνουν τα Άγια Θεοφάνεια.
ΑΝΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ (6 Ιανουαρίου)
Η γιορτινή αυτή ημέρα ξεκινά με τον εκκλησιασμό των πιστών. Στους ναούς ψάλλετε, όπως και την προηγουμένη, η ακολουθία των «Μεγάλων Ωρών». Στην συνέχεια ο Ιερέας και οι πιστοί θα βγουν από τον ναό και θα κατευθυνθούν στο σημείο όπου θα γίνει η «κατάδυση του Σταυρού». Το σημείο αυτό είναι κάποιο λιμάνι, ποτάμι, πηγάδι, δεξαμενή ή απλά μια εξέδρα στο προαύλιο της εκκλησίας πάνω στην οποία, σε ειδικό σκεύος, θα γίνει η τελετή. Οι καμπάνες σημαίνουν χαρμόσυνα και ο Ιερέας ρίχνοντας τον σταυρό στο νερό ψάλει:
«Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου, Κύριε,
η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις
του γαρ Γεννήτορος η φωνή προσεμαρτύρει σοι,
αγαπητόν σε Υιόν ονομάζουσα
και το Πνεύμα εν είδει περιστεράς
εβεβαίου του λόγου το ασφαλές.
Ο επιφανείς, Χριστέ ο Θεός,
και τον κόσμον φωτίσας, δόξα σοι».
Λευκά περιστέρια ελευθερώνονται και πετούν στον ουρανό ενώ, όπου υπάρχει αυτή η δυνατότητα, πέφτουν στα νερά οι «βουτηχτάδες» για να πιάσουν τον σταυρό. Το έθιμο αυτό ονομάζεται «πιάσιμο του σταυρού», και όποιος βρει τον σταυρό πρώτος θεωρείται ότι είναι τυχερός και ευλογημένος. Τα παλιότερα χρόνια, αυτός που έβρισκε τον σταυρό, τον γυρνούσε στα σπίτια της ενορίας μαζεύοντας χρήματα που είτε κρατούσε ο ίδιος είτε έδινε στους φτωχούς.
ΤΑ ΓΙΟΡΤΙΝΑ ΕΔΕΣΜΑΤΑ
Η γιορτινή ατμόσφαιρα της ημέρας επιβάλει και ένα ανάλογο φαγητό στο μεσημεριανό τραπέζι. Συνηθίζεται αυτό το φαγητό να είναι χοιρινό ενώ σε μερικές περιοχές το φαγητό συνοδεύει ένα ειδικό ψωμί που ονομάζεται «φωτίτσα».
Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, οι χριστιανοί παίρνουν τις εικόνες που έχουν στα σπίτια τους και τις πλένουν σε ποτάμια. Το όμορφο αυτό έθιμο ονομάζεται «πλύσιμο των εικόνων». Επίσης ανήμερα των Θεοφανείων, το απόγευμα, σε πολλά χωριά οι κτηνοτρόφοι και οι γεωργοί, ραντίζουν με αγιασμό τους στάβλους και τα χωράφια τους αντίστοιχα. Έτσι τελειώνει και η δεύτερη ημέρα του «τριημέρου των Φώτων». Εντύπωση προκαλεί το έθιμο που αναφέρουν κάτοικοι της Σωσάνδρας: Οι νοικοκυρές φύλαγαν σε κάποιο δροσερό μέρος του σπιτιού ένα προϊόν από το καλοκαίρι -συνήθως καρπούζι- το οποίο έκοβαν την ημέρα των Φώτων.
Κατά τη διάρκεια του Δωδεκαήμερου, όποιος ήθελε να κάνει μπάνιο ή να πλύνει ρούχα έπρεπε να βάλει μέσα στο νερό ένα κλωνάρι βασιλικό, γιατί το νερό δεν είχε ακόμα αγιαστεί. Το έθιμο αυτό τηρείται και σήμερα.
Παλιό έθιμο της Κρήτης, σήμερα ξεχασμένο σχεδόν παντού, ήταν η παρασκευή των Φωτοκόλλυβων την παραμονή των Φώτων. Από τα Φωτοκόλλυβα (βρασμένο σιτάρι με όσπρια) έτρωγαν οι νοικοκύρηδες αλλά έδιναν και στα ζώα τους για καλή υγεία και καλή τύχη στο σπιτικό τους.
H κάθοδός τους στον «κάτω κόσμο» είναι τόσο εντυπωσιακή – καθώς σύμφωνα με την παράδοση, χάνονται σε μια νεροδίνη που τους ρουφάει στα έγκατα της Γης – όσο μεγαλοπρεπής είναι και ο εορτασμός των Θεοφανίων.
Κατά τα Θεοφάνια φανερώθηκε η τριαδικότητα του Θεού, η Αγία Τριάδα. Λέγονται όμως και «Φώτα», γιατί κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, την παραμονή των Θεοφανίων βαπτίζονταν οι οπαδοί της νέας θρησκείας. Η αναζήτηση της καθάρσεως από τον άνθρωπο αντικατοπτρίζεται ακόμη και στις αρχαίες θρησκείες. Mε τη γιορτή των Φώτων ολοκληρώνονται οι γιορτές του Δωδεκαήμερου. Η έκφραση του λαού «κάθε Φώτα και Λαμπρή» είναι ενδεικτική της σπουδαιότητας της γιορτής αυτής.
ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ «ΠΛΥΝΤΗΡΙΑ» ΣΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ.
Από πού όμως έχουν τις ρίζες τους Θεοφάνια; Πολλοί λαογράφοι κάνουν λόγο για άλλη μια αναβίωση των αρχαίων δοξασιών. Στην Αρχαία Αθήνα γινόταν μία φορά το χρόνο η τελετή των γνωστών «Πλυντηρίων». Εν πομπή μετέφεραν στην ακτή του Φαλήρου το άγαλμα της Αθηνάς, όπου το έπλεναν με θαλασσινό νερό για να το… εξαγνίζουν και για να αποκτήσει εκ νέου θαυματουργές δυνάμεις.
Με το βάπτισμα κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια που γινόταν στην ηλικία των 30 ετών, ξεκινούσε και η δημόσια ζωή ενός άνδρα. Μέχρι τότε δεν τους επιτρεπόταν να εκφράζει τις απόψεις του σε δημόσιους χώρους. Η διαδικασία θύμιζε ιεροτελεστία. Ο βαπτιζόμενος έμπαινε στον Ιορδάνη ποταμό και αφού εξομολογούνταν τις αμαρτίες του βαπτιζόταν. Στη διάρκεια της τελετής, κρατούσε μια αναμμένη λαμπάδα που συμβόλιζε το πνευματικό φως που ελάμβανε.
Την ίδια διαδικασία έπρεπε να ακολουθήσει και ο Ιησούς. Μόνο που εκείνος μπήκε στον ποταμό και βγήκε αμέσως, δηλώνοντας τόσο το αναμάρτητό όσο και το άχρονό του. Η βάπτισή του συμβολίζει και τη μετάβαση από τη ζωή, που είναι βυθισμένη στο σκότος, στη ζωή που είναι συμβατή με τη χάρη του Θεού. Για αυτό εμφανίστηκε τότε για πρώτη φορά και η τριαδική υπόσταση του Θεού: Το Άγιο Πνεύμα κατέβηκε με τη μορφή Περιστεράς πάνω από το κεφάλι Του, ενώ ταυτόχρονα ακούστηκε και η φωνή του Θεού που έλεγε «Ούτος εστί ο Υιός μου ο αγαπητός».
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ
Τα πρώτα Χριστιανικά χρόνια ο εορτασμός των Θεοφανίων γινόταν μαζί με εκείνον των Χριστουγέννων, καθώς και οι δύο εορτές συμβολίζουν τη γέννηση και την αναγέννηση του ανθρώπου. Ο ξεχωριστός εορτασμός των Θεοφανίων και των Χριστουγέννων καθιερώθηκε περίπου του 335 μ.Χ από τον Αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Χρυσόστομο.
ΠΕΙΡΑΙΑΣ
Η καρδιά όμως των εορταστικών εκδηλώσεων των Θεοφανείων χτυπά στον Πειραιά. Στις αρχές του 20ου αιώνα αποφασίσθηκε η κατάδυση να γίνεται στη θάλασσα μπροστά από τον Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα και όχι σε αποβάθρα απέναντι από το Παλαιό Δημαρχείο. Λίγα πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μετά από θανατηφόρα συμπλοκή που έγινε μεταξύ κολυμβητών για το ποιος θα πιάσει και θα ανασύρει το Σταυρό, απαγορεύτηκε η ανέλκυση του. Για αυτό μέχρι σήμερα ρίχνεται στη θάλασσα δεμένος με μια κορδέλα και στη συνέχεια ανασύρεται από τον ιερέα.
ΗΘΗ – ΕΘΙΜΑ
«Η πρωτάγιαση ή φώτιση», ο πρώτος δηλαδή αγιασμός των Θεοφανείων γίνεται την παραμονή της στους ναούς. Ο ιερέας κρατώντας το Σταυρό επισκέπτεται όλα τα σπίτια και ραντίζει μ’ ένα κλωνί βασιλικό όλους τους χώρους του σπιτιού.
Στην Κρήτη, την παραμονή των Φώτων παρασκευάζουν τα φωτοκόλυβα (βρασμένο σιτάρι με όσπρια) τα οποία έτρωγαν οι άνθρωποι και ζώα για να έχουν όχι μόνο καλή τύχη αλλά και καλή υγεία.
Στη Δυτική Μακεδονία θεωρούν τα Θεοφάνια τη Μεγαλύτερη γιορτή του έτους, για αυτό και φορούν τα καινούργια τους ρούχα «για να φωτιστούν».
Στη Μυτιλήνη, οι γυναίκες παίρνουν με μια νεροκολοκύθα νερό από 40 κύματα κι έπειτα με βαμβάκι που βουτούν σ΄ αυτό καθαρίζουν τα εικονίσματα με το λεγόμενο «άλαλο νερό». Κατά την ιερή διαδικασία δεν μιλούν και μόλις τελειώσουν ρίχνουν το νερό στο χωνευτήρι της εκκλησίας.
Οι εξαγνιστικές ιδιότητες των υδάτων δεν καθαρίζουν μόνο την… ψυχή των Χριστιανών αλλά και τα γεωργικά τους μηχανήματα και τις εικόνες.
Δεν είναι λίγες οι περιοχές στην Ελλάδα όπου μετά τον αγιασμό των υδάτων πλένουν σε θάλασσες και ποτάμια τα αγροτικά τους εργαλεία και τα εικονίσματα.
Σε πολλά μέρη η νοικοκυρά χύνει το βράδυ της παραμονής το νερό από τις κανάτες δια να πάρει το πρωί καινούργιο, αγιασμένο νερό.
Μαζεύουν δε και την στάχτη από την παραστιά και το πρωί πριν πάνε στην Εκκλησία, την ρίχνουν γύρω από το σπίτι και στις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, επειδή όπως πιστεύουν η στάχτη του Δωδεκαημέρου έχει αποτρεπτική δύναμη και προφυλάσσει το σπίτι από τα κακά. Οι γεωργοί φυλάσσουν τη στάχτη και ανακατεύουν με το σπόρο για να έχουν καλή σπορά.
Το τριήμερο της παραμονής των Θεοφανείων (5 Ιανουαρίου), της ημέρας των Θεοφανείων (6 Ιανουαρίου) και της γιορτής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (7 Ιανουαρίου) ονομάζεται «τριήμερο των Φώτων». Κατά την διάρκεια του τριημέρου λαμβάνουν χώρα στην Εκκλησία μας διάφορες τελετές οι οποίες, σε συνδυασμό με τα έθιμα του λαού μας, δημιουργούν ένα εορταστικό κλίμα.
ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ
(5 Ιανουαρίου) Το τριήμερο ξεκινά με τον εκκλησιασμό των χριστιανών το πρωί της παραμονής των Θεοφανείων. Στους Ιερούς ναούς ψάλλετε η ακολουθία των «Μεγάλων Ωρών» και κατόπιν λαμβάνει χώρα ο «Μεγάλος Αγιασμός» που την ημέρα αυτή τελείται μέσα στο ναό. Οι πιστοί αφού πάρουν αγιασμό και λάβουν το αντίδωρο θα γυρίσουν στα σπίτια τους. Εκεί οι νοικοκυρές θα ετοιμάσουν το νηστίσιμο φαγητό για το μεσημέρι ενώ τα παιδιά θα ξεχυθούν στα σπίτια, γνωστά και μη, για να ψάλουν τα κάλαντα των Θεοφανείων. Οι γειτονιές θα γεμίσουν από γλυκές φωνούλες που ψάλλουν:
«Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός,
η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,
κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά.
Όργανο βαστάει, κερί κρατεί,
και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.
Αϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή,
βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί.
Ν’ ανεβώ επάνω στον ουρανό,
να μαζέψω ρόδα και λίβανο».
Τα χριστιανικά σπίτια όμως δεν θα επισκεφθούν μόνο τα παιδιά. Είναι η μέρα που ο Ιερέας με τον βοηθό του θα γυρίσει όλα τα σπίτια και καταστήματα της ενορίας για να τα αγιάσει και να τα ευλογήσει. Ο αγιασμός βρίσκεται μέσα στο «σικλί», ένα χάλκινο συνήθως δοχείο, που κουβαλάει ο βοηθός του ιερέα. Σε αυτό βρέχει ο ιερέας την «αγιαστούρα» του και ραντίζει όλους τους χώρους του σπιτιού ή του καταστήματος. Είναι η στιγμή που η παράδοση μας θέλει τους καλικάτζαρους να τρέχουν φοβισμένοι και να επιστρέφουν στα έγκατα της γης…
«Φεύγετε να φεύγουμε,
έφτασε ο τουρλόπαπας,
με την αγιαστούρα του.
Ο παπάς με αγιασμό,
οι χωριανοί με το “θερμό”».
…λένε οι καλικάτζαροι και χώνονται στις τρύπες από τις οποίες είχαν βγει δώδεκα ημέρες πριν.
Μόλις τελειώσει ο ιερέας τον αγιασμό του σπιτιού, ο νοικοκύρης δίνει συνήθως χρήματα στον βοηθό του. Παλιά συνηθίζονταν τα χρήματα αυτά να ήταν μεταλλικά κέρματα τα οποία έριχνε ο νοικοκύρης μέσα στο «σικλί», ώστε να αγιασθούν ακόμα και τα λεφτά, όπως έλεγαν.
Αφού αγιασθούν οι χώροι του σπιτιού έρχεται η ώρα να μαζευτεί η στάχτη από την φωτιά που έκαιγε στο τζάκι το «Δωδεκαήμερο», η φωτιά δηλαδή που ξεκίνησε με το «Χριστόξυλο». Η στάχτη αυτή θα σκορπιστεί γύρω από το σπίτι, στους στάβλους, ακόμα και στα χωράφια αφού όπως πιστεύεται διώχνει το κακό.
Τα έθιμα της ημέρας τελειώνουν αργά το βράδυ όπου πιστεύεται ότι ανοίγουν οι ουρανοί τα μεσάνυχτα. Την ώρα εκείνη, λέει η παράδοση, όποιος ευχηθεί κάτι με όλη του την καρδιά, αυτό θα πραγματοποιηθεί. Αφού κάναμε και την ευχή μας (δεν σας λέω τι ευχήθηκα εγώ – πάει γρουσουζιά δεν λένε;) ήρθε η ώρα να πέσουμε για ύπνο γιατί αύριο πρωί πρωί θα πάμε στην εκκλησία. Ξημερώνουν τα Άγια Θεοφάνεια.
ΑΝΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ (6 Ιανουαρίου)
Η γιορτινή αυτή ημέρα ξεκινά με τον εκκλησιασμό των πιστών. Στους ναούς ψάλλετε, όπως και την προηγουμένη, η ακολουθία των «Μεγάλων Ωρών». Στην συνέχεια ο Ιερέας και οι πιστοί θα βγουν από τον ναό και θα κατευθυνθούν στο σημείο όπου θα γίνει η «κατάδυση του Σταυρού». Το σημείο αυτό είναι κάποιο λιμάνι, ποτάμι, πηγάδι, δεξαμενή ή απλά μια εξέδρα στο προαύλιο της εκκλησίας πάνω στην οποία, σε ειδικό σκεύος, θα γίνει η τελετή. Οι καμπάνες σημαίνουν χαρμόσυνα και ο Ιερέας ρίχνοντας τον σταυρό στο νερό ψάλει:
«Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου, Κύριε,
η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις
του γαρ Γεννήτορος η φωνή προσεμαρτύρει σοι,
αγαπητόν σε Υιόν ονομάζουσα
και το Πνεύμα εν είδει περιστεράς
εβεβαίου του λόγου το ασφαλές.
Ο επιφανείς, Χριστέ ο Θεός,
και τον κόσμον φωτίσας, δόξα σοι».
Λευκά περιστέρια ελευθερώνονται και πετούν στον ουρανό ενώ, όπου υπάρχει αυτή η δυνατότητα, πέφτουν στα νερά οι «βουτηχτάδες» για να πιάσουν τον σταυρό. Το έθιμο αυτό ονομάζεται «πιάσιμο του σταυρού», και όποιος βρει τον σταυρό πρώτος θεωρείται ότι είναι τυχερός και ευλογημένος. Τα παλιότερα χρόνια, αυτός που έβρισκε τον σταυρό, τον γυρνούσε στα σπίτια της ενορίας μαζεύοντας χρήματα που είτε κρατούσε ο ίδιος είτε έδινε στους φτωχούς.
ΤΑ ΓΙΟΡΤΙΝΑ ΕΔΕΣΜΑΤΑ
Η γιορτινή ατμόσφαιρα της ημέρας επιβάλει και ένα ανάλογο φαγητό στο μεσημεριανό τραπέζι. Συνηθίζεται αυτό το φαγητό να είναι χοιρινό ενώ σε μερικές περιοχές το φαγητό συνοδεύει ένα ειδικό ψωμί που ονομάζεται «φωτίτσα».
Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, οι χριστιανοί παίρνουν τις εικόνες που έχουν στα σπίτια τους και τις πλένουν σε ποτάμια. Το όμορφο αυτό έθιμο ονομάζεται «πλύσιμο των εικόνων». Επίσης ανήμερα των Θεοφανείων, το απόγευμα, σε πολλά χωριά οι κτηνοτρόφοι και οι γεωργοί, ραντίζουν με αγιασμό τους στάβλους και τα χωράφια τους αντίστοιχα. Έτσι τελειώνει και η δεύτερη ημέρα του «τριημέρου των Φώτων». Εντύπωση προκαλεί το έθιμο που αναφέρουν κάτοικοι της Σωσάνδρας: Οι νοικοκυρές φύλαγαν σε κάποιο δροσερό μέρος του σπιτιού ένα προϊόν από το καλοκαίρι -συνήθως καρπούζι- το οποίο έκοβαν την ημέρα των Φώτων.
Κατά τη διάρκεια του Δωδεκαήμερου, όποιος ήθελε να κάνει μπάνιο ή να πλύνει ρούχα έπρεπε να βάλει μέσα στο νερό ένα κλωνάρι βασιλικό, γιατί το νερό δεν είχε ακόμα αγιαστεί. Το έθιμο αυτό τηρείται και σήμερα.
Παλιό έθιμο της Κρήτης, σήμερα ξεχασμένο σχεδόν παντού, ήταν η παρασκευή των Φωτοκόλλυβων την παραμονή των Φώτων. Από τα Φωτοκόλλυβα (βρασμένο σιτάρι με όσπρια) έτρωγαν οι νοικοκύρηδες αλλά έδιναν και στα ζώα τους για καλή υγεία και καλή τύχη στο σπιτικό τους.
Πηγή:aftodioikisi.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.